Nelia Vakhovska: Με αβάσταχτο βάρος στην καρδιά
Έξυπνοι λευκοί άντρες λένε στη χώρα μου ότι θα ήταν καλύτερο να συνθηκολογήσουμε. Κι αυτό ενώ ο Πούτιν μεταχειρίζεται την Ουκρανία σαν μια ανυπεράσπιστη, απροστάτευτη γυναίκα: Τη ληστεύει, τη βιάζει και περνά από πάνω της με τανκ.
Nelia Vakhovska
10 Απριλίου 2022, 10:00
Ένας μήνας πολέμου πέρασε σαν να ήταν μόλις μια μέρα. Μια ατελείωτη σκοτεινή μέρα, κατά την οποία έμαθα ορισμένα πράγματα για την αποσύνδεση. Πώς η ψυχή αποσπάται από το σώμα και το αφήνει να λειτουργεί χωρίς κανένα νόημα, σαν ένα μαλακό μαξιλάρι που παίρνει αγόγγυστα οποιοδήποτε σχήμα. Πώς η μητρική γλώσσα χάνει τα ερείσματά της στην πραγματικότητα και αποκαλύπτεται ως ένα σύστημα κενών σημείων που δεν μπορεί να συλλάβει το προγλωσσικό στοιχείο: τον τρόμο. Πώς ακόμα και η ίδια η πραγματικότητα μπορεί να αποσυνδεθεί. Ας πούμε, σε μια ζωή υπό το κράτος του συνεχούς φόβου για επιθέσεις από αέρος και ανησυχητικούς χάρτες, για ένα προπέτασμα πυρών, το οποίο κατακλύζεται από εικόνες πόλεων που πεθαίνουν και δολοφονημένων αμάχων, για αποσπασματικά ημερολόγια από τη Μαριούπολη και τις οδυνηρές πληγές της νέας γεωγραφίας που βιώνουμε.
Στο δρόμο, ωστόσο, παρουσιάζεται σε πρώτο πλάνο μια άλλη εικόνα: Ένας ηλικιωμένος κύριος έχει στήσει μια καρέκλα στο κέντρο ενός μικρού πάρκου, έχει καθίσει στον ήλιο και κάνει πως διαβάζει. Στην πραγματικότητα, έχει την προσοχή του στραμμένη αλλού, γιατί σε μερικές σημύδες έχουν τοποθετηθεί μεγάλα μπουκάλια και βάζα, όπου συλλέγεται νερό σημύδας. Ένα κοράκι πλησιάζει και προσπαθεί να κλέψει λίγο από το χυμό σημύδας (στην Ουκρανία το λέμε χυμό). Ο κύριος σηκώνεται και το διώχνει. Το πουλί επιστρέφει λίγα λεπτά αργότερα και κάνει μία ακόμη απόπειρα.
Δεν μπορώ να το συλλάβω. Πώς είναι δυνατόν, πώς καταφέρνω παρά το αβάσταχτο βάρος στην καρδιά να διασκεδάζω με τη σκηνή αυτή; Για μια στιγμή, αντιλαμβάνομαι μόνο με τις αισθήσεις μου, απολαμβάνω τις πρωινές ηλιαχτίδες και εισπνέω την ειρήνη, όσο πιο βαθιά μπορώ, προσπαθώ να την πιάσω και να την πιω όπως είναι, σαν να ήταν ο χυμός σημύδας στη Ρίβνε, στα βορειοδυτικά της Ουκρανίας, τριακόσια πενήντα χιλιόμετρα από το Κίεβο.
Το αβάσταχτο βάρος
Στις αποσυνδέσεις συνιστάται ρουτίνα: να συνεχίζει κανείς με πράξεις που ανέκαθεν εκτελούσε, προκειμένου το σώμα και η ψυχή να μπορέσουν να ενωθούν και πάλι. Ανατρέχω σε μια εμπειρία των εφηβικών μου χρόνων, όταν έπρεπε να φέρνω στη βαριά άρρωστη μητέρα μου φάρμακα που δεν ήταν πάντοτε εύκολο να βρεθούν. Σαν να είναι κάτι απολύτως φυσικό, παίρνω σβάρνα τα φαρμακεία με μια λίστα από φάρμακα για το νοσοκομείο της γενέτειράς μου, η οποία βρίσκεται σε μια γραμμή του Μετώπου: ορμόνες για το θυρεοειδή, αντιφλεγμονώδη και παυσίπονα, μετρητές σακχάρου, ινσουλίνη, εισπνεόμενα για το άσθμα, αλοιφές για αρθρίτιδες, χάπια για την καρδιά. Τα αποθέματα είναι περιορισμένα, αλλά όταν εξηγώ για ποιον είναι, πολλοί και πολλές φαρμακοποιοί ανοίγουν τα συρτάρια τους και μου δίνουν ό,τι έχουν. Συνεννοούμαστε χωρίς λόγια. Στο βλέμμα τους διακρίνω το αβάσταχτο βάρος που νιώθω τις νύχτες.
Μόνο σε ό,τι αφορά τα οδοντιατρικά τα χάνω λιγάκι. Εξαιτίας της άκρως ατυχούς νεοφιλελεύθερης μεταρρύθμισης του συστήματος υγείας, τα τελευταία πέντε χρόνια οι κάτοικοι της μικρής πόλης ήταν αναγκασμένοι να απευθύνονται σε ιδιώτες οδοντιάτρους. Όταν ο πόλεμος άρχισε να πλησιάζει, αυτοί έφυγαν, στο πλαίσιο των εκκενώσεων. Το μικρό ιατρείο στο δημόσιο νοσοκομείο έπρεπε να ξανανοίξει. Και είχε έλλειψη στα πάντα. Αγόρασα διάφορα, από οδοντιατρικές βελόνες μέχρι μικροβιοκτόνους λαμπτήρες, εκτός από τανάλιες δοντιών. Στη λίστα γράφει: «Τρία έως πέντε τεμάχια για κάθε άνω και κάτω σιαγόνα», η επιλογή είναι τεράστια, και παρακαλώ το νοσοκομείο να γίνει πιο συγκεκριμένο. Η απάντηση με αφήνει άναυδη:
«Μόνο για μπροστινά δόντια».
Η πωλήτρια κι εγώ κοιταζόμαστε και σκεφτόμαστε κύματα εκρήξεων. Με βοηθάει με τις τανάλιες και προσθέτει ‒χωρίς να της το ζητήσω‒ το φάρμακο για τον πονόδοντο, που έχει γίνει σπάνιο είδος. Και οι δύο προσπαθούμε να σκουπίσουμε τα δάκρυά μας χωρίς να φανεί.
Ένα χαρτόκουτο φάρμακα
Το μεγάλο χαρτοκιβώτιο με τα φάρμακα έχει σταλεί. Αποφασίζω αυθόρμητα να επιστρέψω στη μικρή μου πόλη. Κατά την τετράωρη διαδρομή, μου έρχονται στο νου αναμνήσεις –ανάκατες με φριχτές ειδήσεις: Μποροντιάνκα, Νεμισάγιεβε, Βόρτσελ, Μπούτσα, Χοστομέλ–, η συνηθισμένη μου διαδρομή από το εξοχικό στη μεγαλούπολη με βαραίνει, όπως βαραίνουν τις Ουκρανές γυναίκες οι βαθυκόκκινες χάντρες στις παραδοσιακές στολές τους.
Μια ομάδα παιδιών μεταξύ δέκα και δεκάξι ετών έχει απομακρυνθεί από την περιοχή σε μια επιχείρηση εκκένωσης. Όλα τους βιάστηκαν. Οι ψυχολόγοι δεν ξέρουν πώς μπορούν να βοηθηθούν όλα αυτά τα παιδιά μαζί. Το Ράτζα, ένα μικρό χωριό στο Βορρά της διοικητικής μου περιφέρειας, έζησε τρεις βδομάδες κατοχής. Οι κάτοικοί του δεν προέβαλαν αντίσταση. Στην αρχή, οι Ρώσοι ήταν φιλικοί, καλοί με τα παιδιά. Αργότερα, με στόχο την «αυτάρκεια εφοδιασμού» τους, άρχισαν το πλιάτσικο και ανάγκαζαν τους γέρους να ανοίγουν χαρακώματα για λογαριασμό τους.
Τα τηλεφωνήματα απαγορεύτηκαν. Τα σπίτια εκείνων που παραβίασαν την απαγόρευση δέχτηκαν τα πυρά των τανκ. Καμιά φορά και χωρίς λόγο, με στόχο την τρομοκρατία. Μπορούσε κανείς να σωθεί, αν διέφευγε πεζός μέσα από τα δάση – μια γυναίκα και η έγκυος κόρη της τα κατάφεραν. Διανυκτέρευσαν σε ένα λιβάδι, με τη θερμοκρασία κάτω από το μηδέν.
Ένας έξυπνος λευκός άντρας λέει στη χώρα μου, σε άπταιστα γερμανικά, ότι θα ήταν καλύτερο να συνθηκολογήσουμε και να μείνουμε ζωντανοί, για να αποφύγουμε την «ανείπωτη συμφορά». Άλλοι έξυπνοι άντρες κάνουν έκκληση στον πασιφισμό, λένε ότι δεν πρέπει να παραδίδονται όπλα στην Ουκρανία, προκειμένου ο πόλεμος δύο μεγάλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων να πάρει ένα τέλος. Όλοι αυτοί οι κύριοι, που περνιούνται για έξυπνοι με εκείνο τον χαρακτηριστικά δυτικό τρόπο, μοιάζουν να μη βλέπουν ένα πράγμα: Για την Ουκρανία ακόμα και οι ίδιοι δεν δείχνουν ίχνος ουμανισμού. «Ο Πούτιν μεταχειρίζεται την Ουκρανία σαν γυναίκα», λέει η ακτιβίστρια της Femen Ίνα Σεβτσένκο (Inna Schewtschenko) – πράγμα που ποτέ δεν έκρυψε ο εξουσιομανής «συλλέκτης ρωσικών γαιών». Όμως, σε αντίθεση με τη γυναίκα Αυστρία, που βολεύτηκε στους Ρώσους με μια υπόκλιση και με χοντρά πορτοφόλια, η Ουκρανία για τον Πούτιν πρέπει να «αποουκρανοποιηθεί»: να ληστευτεί, να βιαστεί, να απαχθεί, να σταλεί σε «στρατόπεδα φιλτραρίσματος», να τουφεκιστεί, να ποδοπατηθεί με τανκ και να βυθιστεί σε μια ατέλειωτη νύχτα της ΛΔΝ.[1] Τα πτώματα που θα αφήσει πίσω της μια τέτοια διαδικασία, ωστόσο, δεν θα ενοχλήσουν τους δύο έξυπνους κυρίους, γιατί ποιος ενοχλήθηκε ποτέ από τη δυστυχία στη Βόρεια Κορέα;
Ανυπεράσπιστη και απροστάτευτη
Το πρόβλημα είναι πως όχι μόνο ο Πούτιν, αλλά και όλες οι Μεγάλες Δυνάμεις μεταχειρίζονται την Ουκρανία σαν μια γυναίκα – μια ανυπεράσπιστη και απροστάτευτη γυναίκα, η οποία προς έκπληξη όλων αντιστέκεται. Στο σώμα της μετράνε το μήκος των κανονιών και το μέγεθος των οικονομικών πεών τους. Την εκμεταλλεύονται για να κάνουν γκριμάτσες ο ένας στον άλλο και για να αυξήσουν τους προϋπολογισμούς των στρατιωτικών εξοπλισμών. Εκμεταλλεύονται μια γυναίκα που αιμορραγεί και πρέπει να φωνάξει για να την ακούσει κάποιος.
Στην ύπαιθρο, κοντά στον εβδομηντάχρονο πατέρα μου, νιώθω εγκληματικά ευτυχής. Η μικρή του πόλη γλίτωσε από τη φρίκη της κατοχής. Ο ίδιος έμεινε αλώβητος από σφαίρες και θραύσματα, χωρίς να χρειαστεί να δοκιμάσει το χαράκωμα που άνοιξε με τα ίδια του τα χέρια. Η βομβαρδισμένη πολίχνη έχασε οχτώ ανθρώπους και μερικές δεκάδες σπίτια και άλλα κτήρια. Τώρα η ζωή επιστρέφει σιγά σιγά – πρόσφατα, μάλιστα, υπήρξε μια διαφήμιση για σούσι στη μικρή πόλη. Ο πατέρας μου κουβαλάει νερό σημύδας από το δάσος και αστειεύεται για το σναπς που θα ήταν καλύτερο να καταναλωθεί προτού χαθεί μαζί με το σπίτι σε κάποιο βομβαρδισμό. Τσουγκρίζουμε τα ποτήρια μας, που είναι γεμάτα νερό σημύδας, και πίνουμε εις υγείαν των ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων. Τη νύχτα σκέφτομαι τη Μαριούπολη και το Ντονμπάς, και μαυρίζει πάλι η ψυχή μου.
Η Nelia Vakhovska (1980-) είναι Ουκρανή μεταφράστρια και αρθρογράφος. Πριν από τον πόλεμο ζούσε στο Κίεβο. Για τη φρίκη του πολέμου αυτού έγραψε ήδη στις 13/3/2022 στην επιφυλλίδα «ALBUM» της εφημερίδας Der Standard.
[1] Το ακρωνύμιο ΛΔΝ σημαίνει Λαϊκή Δημοκρατία του Ντονέτσκ. (Σ.τ.Σ.)
